عسل، این اکسیر طبیعی و شفابخش، قرن‌هاست که به دلیل خواص بی‌نظیر خود مورد توجه بشر قرار گرفته است. در میان انواع گوناگون عسل، عسل گشنیز که از شهد گل‌های گیاه گشنیز (Coriandrum sativum) توسط زنبورعسل تولید می‌شود، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این مقاله به بررسی جامع خواص عسل گشنیز، از ارزش غذایی تا کاربردهای دارویی و نکات مصرف آن، خواهد پرداخت.
ارزش غذایی عسل گشنیز
عسل گشنیز، مانند سایر انواع عسل طبیعی، منبعی غنی از ترکیبات مغذی است. عمده‌ترین جزء تشکیل‌دهنده آن قندها (فروکتوز و گلوکز) هستند که منبع اصلی انرژی برای بدن محسوب می‌شوند. علاوه بر قندها، عسل گشنیز حاوی مقادیر قابل توجهی از ویتامین‌ها (مانند ویتامین‌های گروه B و ویتامین C)، مواد معدنی (شامل پتاسیم، کلسیم، سدیم، منیزیم، آهن، روی و مس)، آنزیم‌ها، اسیدهای آمینه، و آنتی‌اکسیدان‌ها (فلاونوئیدها و ترکیبات فنلی) است. وجود این ترکیبات ارزشمند، به عسل گشنیز خواص تغذیه‌ای و درمانی متعددی می‌بخشد.
چگونگی تولید عسل گشنیز توسط زنبورها
تولید عسل گشنیز فرآیندی طبیعی و شگفت‌انگیز است که توسط زنبورعسل صورت می‌گیرد. در فصل گلدهی گیاه گشنیز، زنبورهای کارگر با پرواز بر فراز مزارع گشنیز، شهد گل‌ها را جمع‌آوری کرده و در کیسه عسلی خود ذخیره می‌کنند. پس از بازگشت به کندو، شهد جمع‌آوری شده به زنبورهای دیگر منتقل می‌شود. طی این فرآیند، آنزیم‌های موجود در دهان زنبورها به تجزیه قندهای پیچیده شهد کمک کرده و آن را به قندهای ساده‌تر تبدیل می‌کنند. سپس، زنبورها شهد را درون سلول‌های شش‌ضلعی کندو قرار داده و با بال‌زدن‌های مکرر، رطوبت اضافی آن را تبخیر می‌کنند. زمانی که میزان رطوبت به کمتر از ۱۸ درصد برسد و شهد غلیظ و کاملاً رسیده شود، زنبورها روی آن را با لایه‌ای از موم می‌پوشانند. این فرآیند، عسل گشنیز طبیعی را با خواص منحصر به فرد خود تولید می‌کند.
طبع عسل گشنیز
بر اساس آموزه‌های طب سنتی ایرانی، عسل گشنیز دارای طبعی سرد و خشک است. این ویژگی، عسل گشنیز را از بسیاری از انواع دیگر عسل که عموماً دارای طبع گرم هستند، متمایز می‌سازد. به همین دلیل، مصرف آن برای افرادی که دارای مزاج گرم هستند یا در فصول گرم سال، می‌تواند تعدیل‌کننده باشد و به تعادل مزاج کمک کند. با این حال، مشاوره با متخصص طب سنتی برای تعیین دوز و روش مصرف مناسب برای هر فرد توصیه می‌شود.
خرید و قیمت عسل گشنیز
۱. خواص ضد التهابی و ضد درد (Anti-inflammatory and Analgesic Properties)
عسل گشنیز سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قدرتمندی مانند فلاونوئیدها، ترکیبات فنلی و اسیدهای آلی است. این ترکیبات نقش کلیدی در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد و کاهش استرس اکسیداتیو در بدن دارند. رادیکال‌های آزاد عامل اصلی التهاب در سطح سلولی هستند. با کاهش این رادیکال‌ها، عسل گشنیز می‌تواند به طور مؤثری به کاهش التهاب در بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن کمک کند. این خاصیت به ویژه برای تسکین دردهای ناشی از التهاب مانند آرتریت، دردهای عضلانی و مفصلی و حتی برخی دردهای دستگاه گوارش مفید است. مکانیسم اثر ضد درد آن نیز تا حدی به کاهش التهاب و در نتیجه کاهش فشار بر پایانه‌های عصبی مرتبط است.
۲. خواص ضد میکروبی و ضد باکتریایی (Antimicrobial and Antibacterial Properties)
یکی از برجسته‌ترین خواص عسل گشنیز، قدرت ضد میکروبی و ضد باکتریایی آن است. این ویژگی عمدتاً به عوامل متعددی برمی‌گردد:
تولید پراکسید هیدروژن: زنبورعسل در فرآیند تولید عسل، آنزیم گلوکز اکسیداز را به شهد اضافه می‌کند که این آنزیم در حضور رطوبت، پراکسید هیدروژن تولید می‌کند. پراکسید هیدروژن یک عامل ضد عفونی کننده قوی است که می‌تواند دیواره سلولی باکتری‌ها را تخریب کند.
اسیدیته بالا (pH پایین): pH پایین عسل (حدود ۳.۲ تا ۴.۵) محیطی نامساعد برای رشد بسیاری از باکتری‌ها ایجاد می‌کند.
فشار اسمزی بالا: غلظت بالای قند در عسل، فشار اسمزی بالایی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود آب از سلول‌های باکتریایی خارج شده و رشد آن‌ها متوقف شود یا از بین بروند.
فلاونوئیدها و ترکیبات فنلی: این ترکیبات نیز دارای خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی هستند و می‌توانند به مبارزه با طیف وسیعی از پاتوژن‌ها کمک کنند. این خواص، عسل گشنیز را در بهبود عفونت‌های گلو، دستگاه تنفسی، زخم‌ها و حتی برخی عفونت‌های دستگاه ادراری مؤثر می‌سازد.
۳.خواص عسل گشنیز برای تقویت سیستم ایمنی (Immune System Boosting)
آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها (مانند ویتامین C و ویتامین‌های گروه B) و مواد معدنی موجود در عسل گشنیز، نقش مهمی در تقویت سیستم دفاعی بدن ایفا می‌کنند. این مواد مغذی به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو کمک کرده و پاسخ ایمنی بدن را در برابر عوامل بیماری‌زا نظیر ویروس‌ها و باکتری‌ها افزایش می‌دهند. مصرف منظم عسل گشنیز می‌تواند به کاهش دفعات و شدت ابتلا به بیماری‌های فصلی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا کمک کند.
۴.خواص عسل گشنیز برای بهبود مشکلات گوارشی (Improvement of Digestive Problems)
خواص عسل گشنیز در بهبود عملکرد دستگاه گوارش نیز قابل توجه است. این عسل می‌تواند به موارد زیر کمک کند:
تسکین سوء هاضمه و نفخ: ترکیبات موجود در آن، به ویژه خواص کارمیناتیو (ضد نفخ) گیاه گشنیز که به عسل منتقل می‌شود، می‌تواند به کاهش گازهای روده و بهبود هضم غذا کمک کند.
بهبود زخم معده و دوازدهه: خواص ضد التهابی و آنتی‌باکتریال آن می‌تواند به کاهش التهاب مخاط معده و روده و حتی مبارزه با باکتری هلیکوباکتر پیلوری که عامل اصلی زخم معده است، کمک کند.
ملین طبیعی: عسل گشنیز می‌تواند به عنوان یک ملین ملایم عمل کرده و به بهبود یبوست کمک کند، چرا که حاوی فروکتولیگوساکاریدها است که می‌توانند به عنوان پره‌بیوتیک عمل کرده و رشد باکتری‌های مفید روده را تقویت کنند.
۵.خواص عسل گشنیز برای کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید (Cholesterol and Triglyceride Reduction)
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که عسل گشنیز می‌تواند تأثیر مثبتی بر پروفایل چربی خون داشته باشد. مصرف آن ممکن است به کاهش سطح کلسترول LDL (کلسترول بد) و تری‌گلیسیریدها کمک کرده و در عین حال سطح کلسترول HDL (کلسترول خوب) را افزایش دهد. این اثر به دلیل حضور آنتی‌اکسیدان‌ها و سایر ترکیبات فعال است که به بهبود متابولیسم چربی‌ها و کاهش اکسیداسیون کلسترول کمک می‌کنند، در نتیجه خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهند.
۶. خواص عسل گشنیز کنترل قند خون (Blood Sugar Control)
با وجود اینکه عسل حاوی قند است، اما ترکیبات موجود در عسل گشنیز، به ویژه آنتی‌اکسیدان‌ها و برخی اسیدهای آلی، ممکن است به تنظیم قند خون در برخی افراد کمک کنند. این عسل می‌تواند شاخص گلیسمی پایین‌تری نسبت به قندهای تصفیه شده داشته باشد و باعث افزایش آهسته‌تر قند خون شود. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که عصاره گشنیز می‌تواند به افزایش ترشح انسولین و بهبود حساسیت به انسولین کمک کند که این خواص ممکن است تا حدی به عسل گشنیز نیز منتقل شود. با این حال، افراد دیابتی باید در مصرف آن احتیاط کرده و حتماً با پزشک خود مشورت نمایند.
۷. خواص عسل گشنیز برای اضطراب (Calming and Anxiolytic)
از جمله خواص عسل گشنیز که کمتر شناخته شده است، تأثیر آرام‌بخش و ضد اضطراب آن است. این خاصیت بیشتر به ترکیبات موجود در گیاه گشنیز بازمی‌گردد که به سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. مصرف عسل گشنیز می‌تواند به کاهش استرس، اضطراب و بهبود کیفیت خواب کمک کند. این اثر به دلیل وجود ترکیبات فنلی و فلاونوئیدهایی است که می‌توانند بر گیرنده‌های عصبی در مغز اثر گذاشته و حس آرامش را القا کنند.
۸. منبع انرژی طبیعی (Natural Energy Source)
عسل گشنیز، مانند تمام انواع عسل، منبع غنی از کربوهیدرات‌ها، عمدتاً فروکتوز و گلوکز است. این قندها به سرعت جذب بدن شده و انرژی لازم برای فعالیت‌های روزانه، عملکرد مغز و ریکاوری پس از فعالیت‌های ورزشی را فراهم می‌کنند. انرژی حاصل از عسل به دلیل وجود سایر مواد مغذی، به مراتب سالم‌تر و پایدارتر از انرژی حاصل از قندهای مصنوعی است.
۹. خواص عسل گشنیز برای پوست (Beneficial for Skin)
خواص عسل گشنیز برای سلامت پوست نیز قابل توجه است. این عسل دارای:
خواص مرطوب‌کننده: به دلیل توانایی جذب و نگهداری رطوبت، می‌تواند پوست را نرم و لطیف نگه دارد.
خواص آنتی‌اکسیدانی: به محافظت از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد و عوامل محیطی مانند آلودگی و اشعه UV کمک می‌کند.
خواص ضد باکتری و ضد التهابی: می‌تواند در بهبود آکنه، زخم‌های کوچک و تحریکات پوستی مؤثر باشد و روند بازسازی سلول‌های پوستی را تسریع کند. می‌توان از آن در ماسک‌های صورت و کرم‌های دست ساز استفاده کرد.
رنگ، بو و مزه عسل طبیعی گشنیز
عسل طبیعی گشنیز دارای مشخصات حسی خاص خود است که آن را از سایر انواع عسل متمایز می‌کند.
رنگ: عسل گشنیز معمولاً دارای رنگی روشن، از کهربایی بسیار روشن تا زرد مایل به سبز است. ممکن است با گذر زمان و به دلیل تبلور، رنگ آن کمی کدرتر شود.
بو: بوی عسل گشنیز ملایم و مطبوع است و به دلیل حضور ترکیبات معطر موجود در شهد گشنیز، می‌توان در آن رگه‌هایی از بوی خاص این گیاه را حس کرد.
مزه: طعم عسل گشنیز شیرین و دلپذیر است، با ته مزه ملایم و کمی تند که یادآور طعم گشنیز است. برخی افراد این طعم را کمی تلخ یا تند ارزیابی می‌کنند که این ویژگی به نوع خاک و شرایط آب و هوایی منطقه برداشت عسل بستگی دارد. این عسل تمایل زیادی به شکرک زدن یا تبلور دارد که نشانه‌ای از خلوص و کیفیت آن است.
بهترین روش مصرف عسل گشنیز
برای بهره‌مندی حداکثری از خواص عسل گشنیز، مصرف صحیح آن اهمیت دارد. بهترین روش مصرف، خوردن آن به صورت ناشتا و مخلوط با آب ولرم است. می‌توان یک تا دو قاشق چای‌خوری عسل گشنیز را در یک لیوان آب ولرم حل کرده و هر روز صبح قبل از صبحانه میل نمود. این روش به جذب بهتر مواد مغذی و بهره‌مندی از خواص درمانی آن کمک می‌کند. همچنین، می‌توان آن را به عنوان شیرین‌کننده طبیعی در نوشیدنی‌ها، دسرها و غذاها به جای شکر مصنوعی استفاده کرد. به دلیل طبع سرد این عسل، برای افرادی که مزاج گرم دارند، مصرف آن به همراه مصلحات گرم مانند دارچین، زنجبیل یا سیاه‌دانه توصیه می‌شود.
مصرف دارویی عسل گشنیز
عسل گشنیز به دلیل خواص دارویی خود، در طب سنتی و مدرن مورد توجه قرار گرفته است. این عسل می‌تواند به عنوان یک مکمل طبیعی برای درمان یا تسکین برخی بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد. از جمله کاربردهای دارویی آن می‌توان به کمک به بهبود سرماخوردگی و آنفولانزا، کاهش التهابات مفاصل و عضلات، بهبود مشکلات گوارشی مانند زخم معده و نفخ، کمک به کنترل قند خون در افراد دیابتی (با مشورت پزشک)، و بهبود عملکرد سیستم ایمنی اشاره کرد. همچنین، به دلیل خواص آرام‌بخش، می‌تواند در کاهش بی‌خوابی و اضطراب موثر باشد.
عوارض جانبی عسل گشنیز
با وجود خواص بی‌نظیر، مصرف عسل گشنیز نیز در برخی موارد ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. مهم‌ترین نکته در مورد عسل، عدم مصرف آن برای کودکان زیر یک سال است، زیرا خطر بوتولیسم نوزادان وجود دارد. همچنین، افراد دارای حساسیت به گرده گل یا سایر محصولات زنبورعسل ممکن است واکنش‌های آلرژیک مانند خارش، تورم، کهیر یا مشکلات تنفسی را تجربه کنند. افراد دیابتی باید در مصرف عسل گشنیز احتیاط کرده و میزان مصرف را تحت نظر پزشک تنظیم نمایند، زیرا عسل حاوی قند است و می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد. به طور کلی، مصرف متعادل و متناسب با وضعیت جسمانی هر فرد توصیه می‌شود. در صورت بروز هرگونه عارضه غیرمعمول، مصرف باید قطع و با پزشک مشورت شود.
منابع: apicolturalaterza
